De strijd tegen zwerfvuil
Hoe kunnen we zwerfvuil tegengaan? Het is een prangende vraag die iedereen bezighoudt. Want we zijn er allemaal van overtuigd dat het beter kan én moet. Het nieuwe wetgevende kader biedt bedrijven een unieke kans om actief bij te dragen aan de strijd tegen zwerfvuil. Fost Plus gaf in 2023 alvast een schot voor de boeg met een reeks projecten waarin we onze visie aan de praktijk toetsen.
Samenwerken op het terrein
Van louter financiële verantwoordelijkheid naar maatschappelijke rol
De Europese Single Use Plastics-richtlijn maakt producenten verantwoordelijk voor het zwerfvuil dat door hun producten, waaronder verpakkingen, veroorzaakt wordt. Concreet worden ze verplicht om bij te dragen aan de kosten die gemaakt worden voor het opruimen van zwerfvuil, maar ook voor sensibilisering. Het Belgische bedrijfsleven ziet deze uitbreiding van de verpakkingsverantwoordelijkheid als een unieke kans om een actievere rol te spelen in de strijd tegen zwerfvuil op het terrein. Voorlopig ontbreekt in ons land echter nog het definitieve wettelijke kader voor de invulling van die nieuwe verantwoordelijkheid.
Toch hebben we het afgelopen jaar niet stilgezeten. Om ons samenwerkingsmodel aan de praktijk te toetsen, hebben we het afgelopen jaar een reeks pilootprojecten opgestart met twee intercommunales (Ivago in Gent en Tibi in Charleroi), twee Vlaamse gemeenten (Erpe-Mere en Aalter) en vier gemeenten in het werkingsgebied van Idelux (Bouillon, Hotton, Malmédy en Tintigny). Op basis van concrete behoeften ontwikkelden we een reeks acties in diverse domeinen: van het meten en rapporteren van zwerfvuil tot een slimme aanpak van hotspots en de inzet van camerasystemen en artificiële intelligentie.
Ondanks de beperkte schaal en de korte looptijd geven de pilootprojecten nu al duidelijk aan dat onze aanpak wel degelijk een meerwaarde betekent voor lokale besturen en intercommunales. Door op het terrein nauw samen te werken en expertise te delen, kunnen we hen helpen om concrete, aantoonbare resultaten te boeken en tegemoet te komen aan de verzuchtingen van burgers, met een efficiënte en verantwoorde inzet van de beschikbare middelen en mensen. In afwachting van een definitieve goedkeuring van het wettelijke kader werden de pilootprojecten tot de zomer van 2024 verlengd.
Samen voor Slim Statiegeld
Wordt België ook pionier in de strijd tegen zwerfvuil?
Eind 2022 viel de politieke beslissing om een statiegeldsysteem in te voeren in de strijd tegen zwerfvuil. Een klassiek statiegeldsysteem biedt in ons land echter weinig toegevoegde waarde. Integendeel, het zou net afbreuk doen aan het gebruiksgemak en de hoge recyclagepercentages die we met de huis-aan-huisinzameling via de blauwe zak realiseren.
De federaties Fevia en Comeos, Fost Plus en enkele betrokken bedrijven verzamelden zich in de alliantie Samen voor Slim Statiegeld, en ontwikkelden een alternatieve vorm van statiegeld die complementair is met de huidige sorteergewoontes en het gebruiksgemak voor de burger centraal stelt. Dankzij slim, digitaal statiegeld kunnen we de voordelen van de blauwe zak combineren met een efficiënte en gebruiksvriendelijke oplossing voor flessen en blikjes die buitenshuis geconsumeerd worden. Hoe moet dat er dan uitzien? Concreet krijgt elk flesje en blikje een unieke code. Om het statiegeld na gebruik te recupereren hoeven consumenten enkel de code te scannen met hun smartphone of thuisscanner. Dat kan zowel thuis, wanneer ze de verpakking in de PMD-zak gooien, als buitenshuis, wanneer ze de verpakking in de juiste vuilnisbak deponeren.
Dat biedt twee belangrijke voordelen. Ten eerste hoeven consumenten niet terug naar de winkel met hun gebruikte verpakkingen, waardoor iedereen makkelijk kan deelnemen aan het systeem, ook wie minder mobiel is. Door vuilnisbakken in de openbare ruimte te ontdubbelen, creëren we bovendien een infrastructuur die 24/7 beschikbaar is en niet gebonden is aan de openingsuren van winkels. Zo bieden we een oplossing voor zwerfvuil op het moment en op de plaats van consumptie, waar en wanneer zwerfvuil dus kan ontstaan.
Elk innovatief concept moet uiteraard aan de praktijk getoetst worden. Daarom organiseerden we in 2023 een reeks pilootprojecten om het slimme statiegeld te testen in diverse omgevingen, waaronder de Corda Campus in Hasselt, de KBC-kantoren in Leuven, Bobbejaanland, Center Parcs De Haan en enkele straten en een supermarkt van Wenduine. In Center Parcs De Haan testten we ook het gebruik van de homescanners, die een oplossing moeten bieden voor wie geen smartphone heeft. Tegelijk organiseerden we ook een aantal focusgroepen waarin mensen met een beperking of langdurige ziekte en jongeren uit sociaal kwetsbare milieus aan bod kwamen.
De pilootprojecten hebben aangetoond dat het slim statiegeld geen science fiction is, maar een perfect haalbare kaart. Het biedt ook heel wat potentieel biedt voor andere toepassingen, zoals teruggavesystemen voor herbruikbare verpakkingen, of de terugnameplicht van andere producten. De resultaten van de pilootprojecten werden intussen voorgelegd aan de betrokken overheden en we kijken ernaar uit om de volgende stappen te zetten in dit baanbrekende project.
